سوره جاثیه

نامگذاری سوره جاثیه

این سوره را به این دلیل جاثیه (به زانو درآمده) نامیده‌اند که در آیه ۲۸ آمده است هر امتی در قیامت برای گرفتن نامه‌ اعمالش به زانو درمی‌آید.

این کلمه فقط یک بار در قرآن، آن هم در این آیه به کار رفته است. نام دیگر این سوره شریعت است.
 

محل و ترتیب نزول

سوره جاثیه جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، شصت و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، چهل و پنجمین سوره است و در جزء ۲۵ قرآن جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره جاثیه ۳۷ آیه، ۴۸۹ کلمه و ۲۰۸۵ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی از سوره‌های مَثانی قرآن و اندکی کمتر از یک حزب است.

سوره جاثیه با حروف مُقَطَّعه «حم» (خوانده می‌شود حامیم) شروع می‌شود؛ به همین سبب این سوره را جزو حامیمات (یا حوامیم) دانسته‌اند.
 

آیات مشهور

در ادامه به برخی از آیات مشهور این سوره اشاره کرده ایم:

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَیهَا ۖ ثُمَّ إِلَیٰ رَ‌بِّکمْ تُرْ‌جَعُونَ (آیه ۱۵)

ترجمه: هر که کاری شایسته کند، به سود خود اوست، و هر که بدی کند به زیانش باشد. سپس به سوی پروردگارتان برگردانیده می‌شوید.

در تفسیر این آیه آمده است این عبارت که بارها در آیات قرآن آمده (سوره لقمان آیه ۱۲ و سوره زمر آیه ۴۱)، پاسخی است به کسانی که می‌گویند اطاعت و نافرمانی ما برای خدا چه سود و زیانی دارد.

این آیات می‌گویند این شما هستید که در پرتو اعمال صالح تکامل می‌یابید، و این شما هستید که بر اثر جرم و گناه سقوط کرده در پرتگاه غضب و بعد از رحمت او گرفتار لعنت ابدی می‌شوید. 1


 

آثار و برکات سوره جاثیه

در ادامه به برخی از آثار و برکات این سوره اشاره کرده ایم:
 

1) در امان ماندن ازشر حاکم قدرتمند

از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم منقول است: هر کس سوره جاثیه را بنویسد و برگردن آویزد از حمله هر حاکم و سلطان ستمگری در امان خواهد ماند و نزد مردم با هیبت و شکوه و محبوب و آبرومند خواهد بود و این عنایتی است که از جانب خداوند است.
 

2) در امان بودن از شر سخن چین

ازامام صادق علیه السلام نقل شده است: اگر سوره جاثیه را بنویسند به همراه داشته باشند از شر هر سخن چینی در امان خواهند ماند و غیبت او را نمی کنند و اگر هنگام ولادت نوزاد بر او آویزند همواره در حفظ و حراست الهی خواهد بود.
 

3) در امان ماندن از شر جن

همچنین در روایت دیگری از ایشان آمده: اگر سوره جاثیه را بنویسند و به همراه داشته باشند در خواب و بیداری از هر گونه عامل ترساننده و خطر آفرین در امن خواهند ماند و اگر هنگام خواب این سوره را زیر سر نهند از شر جن در امانند.
 

فضائل سوره جاثیه

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در فضیلت این سوره فرموده است:

هر کس سوره جاثیه را قرائت کند، خداوند عیب های او را می پوشاند و حالت ترس و نگرانی او را هنگام حسابرسی آرام می کند.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است:

هر کس سوره جاثیه را قرائت نماید پاداشش این است که هرگز آتش به او نمی رسد و صدای زوزه آتش جهنم را نمی شنود و با حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم همراه خواهد بود. 2
 

داستان سوره جاثیه

در تفسیر قمی در ذیل جمله (افرایت من اتخذ الهه هویه) از معصوم علیه السلام نقل کرده که فرمود: این آیه در باره قریش نازل شده که هر چه را دلشان می خواست می پرستیدند.

و در الدر المنثور است که نسائی، ابن جریر، ابن منذر و ابن مردویه از ابن عباس روایت کرده اند که گفت: عرب بیابانی سنگی را که به نظرش زیبا می آمد می پرستید، و چون به سنگی بهتر از آن برمی خورد اولی را می انداخت و دومی را می پرستید، و خدای تعالی آیه (افرایت من اتخذ الهه هویه) را در این باره نازل کرد.

و در مجمع البیان در ذیل آیه (و ما یهلکنا الا الدهر) می گوید: در حدیثی از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله وسلم نقل شده که فرمود: دهر را ناسزا نگویید، که دهر همان خدا است.

مؤلف: طبرسی بعد از نقل این حدیث گفته: تاویلش این است که اهل جاهلیت حوادث ناگوار و بلاهایی را که نازل می شد به دهر نسبت می دادند، و می گفتند دهر این بلا را بر سر ما آورد، و چنین و چنان کرد. آنگاه آن را به باد ناسزا می گرفتند، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله وسلم فرمود: سازنده همه این حوادث خدا است، پس شما که سازنده آنها را ناسزا می گویید، در حقیقت خدا را ناسزا گفته اید - این بود بیان مرحوم طبرسی -. روایت بعدی هم این بیان را تایید می کند.

و در الدر المنثور است که ابن جریر و بیهقی در - کتاب اسما و صفات - از ابی هریره روایت کرده اند که گفت: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله وسلم فرمود خدای تعالی می فرماید: این بنی آدم نباید به عنوان بدگویی به دهر بگوید (یا خیبه الدهر اف بر تو ای روزگار) برای اینکه دهر منم. این منم که شب و روز را درست می کنم، و اگر بخواهم هر دو را از بین می برم.

و در تفسیر قمی در ذیل آیه (هذا کتابنا ینطق علیکم بالحق...) می گوید: پدرم از ابن ابی عمیر، از عبد الرّحیم قصیر، از امام صادق علیه السلام برایم حدیث کرد که گفت: من از آن جناب از معنای (ن و القلم) پرسیدم، فرمود: خدای تعالی قلم را از درختی که در بهشت است و نامش (خلد) می باشد خلق کرد، و سپس به نهری که در بهشت است دستور داد تا مداد شود، پس نهر منجمد و سفیدتر از برف شد، و هم شیرین تر از شهد، آنگاه به قلم فرمود: بنویس. پرسید: پروردگارا چه بنویسم؟ فرمود: بنویس آنچه را که شده و آنچه را که تا قیامت خواهد شد. پس قلم، همه را در رقی سفیدتر از نقره، و صاف تر از یاقوت بنوشت، پس خدای تعالی آن را در هم پیچید، و در رکن عرش قرار داد، و سپس دهانه قلم را مهر و موم کرد، در نتیجه دیگر تا ابد گویا نخواهد شد.



پس کتاب مکنونی که نسخه ها همه اش از آنجاست همین کتاب است، مگر شما عرب نیستید؟ پس چرا معنای کلام را نمی فهمید؟ مگر شما به یکدیگر نمی گویید این کتاب را استنساخ کن، مگر جز این است که کتاب از نسخه اصلیش استنساخ می شود؟ این همان است که خدای تعالی می فرماید (انا کنا نستنسخ ما کنتم تعملون).

مؤلف: اینکه فرمود: (پس قلم، همه را در رقی...) تمثیل لوح مکتوبی است که حوادث در آن ضبط شده به (رق) و کلمه (رق) بطوری که راغب گفته به معنای هر چیزی است که بر روی آن نوشته شود و شبیه به کاغذ باشد.

و در سابق هم حدیثی از آن جناب نقل کردیم که فرمود: قلم نام فرشته ای و لوح نیز نام فرشته ای دیگر است.

و اینکه فرمود: (آن را در هم پیچید و در رکن عرش قرار داد) تمثیلی است که در آن عرش خدا به تخت سلطنتی تشبیه شده که دارای پایه و رکن است. و اینکه فرمود (سپس دهانه قلم را مهر و موم کرد...) کنایه است از اینکه آنچه در آن رق نوشته شده، قضا حتمی است که رانده شده، و دیگر تغییر و تبدیل نمی پذیرد. و اینکه فرمود (مگر شما عرب نیستید...) اشاره به مطلبی است که در تفسیر آیه مذکور خاطرنشان کردیم، و ان مطلب این معنا را توضیح می دهد.

و در الدر المنثور است که ابن جریر از ابن عباس روایت کرده که گفت: خدای تعالی (نون) را که عبارت بود از یک دوات بیافرید، و قلم را نیز خلق کرد، پس به قلم گفت بنویس. قلم پرسید: چه بنویسم؟ گفت: بنویس آنچه را که تا روز قیامت خواهد شد، چه اعمالی که به عنوان خیر و احسان صورت می گیرد، و چه اعمالی که به منظور فجور انجام می شود، چه رزقی که از حلال داده می شود، و چه آنکه از حرام مصرف می گردد، آنگاه حالت و شؤون هر یک از اینها را نیز ثبت کن که: چه وقت در دنیا خلق و ظاهر می شود، و چقدر در دنیا می ماند، و چه وقت و چه جور از دنیا بیرون می شود.

آنگاه خدای تعالی بر هر یک از بندگانش حافظانی و بر کتابش خازنانی گماشت تا آن را حفظ کنند، و همه روزه عمل آن روز را از آن خازن گرفته استنساخ می کنند، و چون آن رزق تمام شود آن دستور هم تمام می شود، و اجل منقضی می گردد آن وقت حافظان نزد خازنان آمده عمل آن روز کسانی را که اینان موکل بر آنند مطالبه می کنند خازنان می گویند: ما برای رفقای شما نزد خود عملی نمی یابیم، حافظان برمی گردند و متوجه می شوند که رفقایشان مرده اند.

ابن عباس گفت: مگر شما عرب نیستید؟ می شنوید که حافظان می گویند (انا کنا نستنسخ ما کنتم تعملون). استنساخ وقتی صورت می گیرد که کتابی باشد تا از آن نسخه بردارند.

مؤلف: این خبر بطوری که ملاحظه می فرمایید آیه شریفه را جز کلام ملائکه حفظه شمرده است.

و نیز در همان کتاب است که ابن مردویه از ابن عباس روایت کرده که در ذیل این آیه گفته است: حفظه از ام الکتاب آنچه را که بنی نوع بشر عمل می نمایند استنساخ می کنند، چون هر انسانی همان را عمل می کند که ملائکه از ام الکتاب استنساخ کرده اند.

و از کتاب سعد السعود ابن طاووس نقل شده که بعد از آنکه مساله دو فرشته موکل بر هر بنده را ذکر کرده، گفته است: و در روایتی آمده که این دو ملک هر صبح و شام که می خواهند نازل شوند، اسرافیل عمل آن بنده را از لوح محفوظ استنساخ نموده بدست آن دو می دهد، و چون هر صبح و شام صعود می کنند، و نامه عمل آن روز بنده را می برند، به دست اسرافیل می دهند، و وی آن نامه را با نامه ای از لوح محفوظ استنساخ کرده بود مقابله می کند، تا معلوم شود هر دو نسخه با هم برابرند و وی درست استنساخ کرده.

و در مجمع البیان در ذیل جمله (و له الکبریا فی السموات و الارض) گفته: و در حدیثی خدای تعالی فرموده: (کبریا) ردای من است و (عظمت) جامه من است، هر کس در یکی از این دو با من منازعت کند او را در آتش دوزخ می افکنم.

مؤلف: این روایت را الدر المنثور از مسلم از ابوداوود، و از ابن ماجه و دیگران از ابی هریره از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم نقل کرده است. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.delgarm.com
3.www.ommolketab.ir